Als u van wijn of bier houdt, bent u waarschijnlijk ooit wel eens een paar ‘wijnsnobs’ of ‘biernerds’ tegengekomen. Hoewel ze misschien een modern fenomeen lijken, bewijzen millennia aan historie het tegendeel. Maar zoals alles in de geschiedenis, hangt het ervan af “door welke lens” u kijkt.
Neem Plinius de Oudere, een generaal en auteur uit de 1e eeuw tijdens het Romeinse Rijk. Tijdens zijn militaire campagnes legde hij vast wat soldaten uit verschillende regio’s de nacht voor de strijd dronken. Het was vaak bier, volgens Travis Rupp, een bierarcheoloog die cursussen geeft over Griekse en Romeinse geschiedenis aan de Boulder-campus van de Universiteit van Colorado.
“Plinius de Oudere schrijft meer over bier dan enige andere Romein”, zegt hij. “Al lijkt hij niet per se om de drank te geven.” Plinius schreef bijvoorbeeld: “Van hen [dat wil zeggen, granen] maken ze ook dranken, zythum [bier] in Egypte, caelia [bier] en cerea [bier] in Spanje, cervesia [bier] en vele andere soorten in Gallië en andere provincies… Maar wat de drank zelf betreft, het verdient de voorkeur om over te gaan tot een bespreking over wijn…”
Er was geen Latijns woord voor “bier”, daarom gebruikte Plinius er een andere term voor, afhankelijk van waar ter wereld hij het zag. Veel Romeinse auteurs schreven ook over bier, zoals Polybius, Diodorus Siculus, Tacitus en Dioscorides, die nogal wat schreven over verschillende keukens en medische doctrines.
“Dus deze personen zullen bier noemen, maar ze noemden het vaak in een zeer vergelijkbaar kader dat Plinius de Oudere doet, dat het iets is dat de ‘ander’ drinkt”, zegt hij. “Echte Romeinen dronken wijn, maar de ‘ander’ consumeert bier.”
Toen de Romeinen verschillende delen van de wereld veroverden, brachten ze die ideologie met zich mee. Plinius was niet de eerste wijnsnob in de oudheid. Dat de Romeinen neerkeken op bier en zijn drinkers is een idee dat ze van de Grieken hebben gekregen, zegt Rupp.
Homerus, misschien wel de meest beroemde dichter van het oude Griekenland, demonstreerde deze houding in zijn heldendichten De Ilias en De Odyssee. Er is geen exacte datum over wanneer Homerus leefde, maar veel historici geloven dat hij zijn epische gedichten schreef in de late achtste eeuw tot de zevende eeuw voor onze jaartelling.
In de Ilias wordt wijn gebruikt om privileges over te brengen. Degenen die hoger in de samenleving stonden, dronken betere wijn. In The Odyssey gebruikt Odysseus wijn als hulpmiddel om te ontsnappen aan monsters en andere wezens die niet bekend zijn met de Griekse drinkcultuur en de bedwelmende effecten van alcohol.
Het werk van Homerus geeft een belangrijke kijk op de culinaire cultuur in het oude Griekenland, maar Rupp stelt dat hij niet de enige bron kan zijn waar we naar kijken, aangezien hij schrijft vanuit een “zeer smalle lens.”
In de vijfde eeuw voor de jaartelling ging Athene een gouden eeuw in van wetenschappelijke verkenning, filosofie en kunst. Historici verwijzen vaak naar deze periode om het belang van bier versus wijn in de oude Griekse samenleving te meten, waarbij Aristophanes, een komische toneelschrijver, een belangrijke bron is.
“Er was geen Grieks woord voor bier en ze praten er niet veel over”, zegt Rupp. “Het is een van de redenen waarom er ingrijpende generalisaties zijn gemaakt dat de Grieken gewoon geen bier dronken. En het is omdat deze hoogdravende individuen die al deze literatuur schrijven er niet over praten. Erotian schreef echter uitgebreid over bier met betrekking tot medicinale behandelingen.
“Als je naar Erotian kijkt, in zijn filosofische anekdotes over de filosofie van Hippocrates, vermeldt hij echt dingen die we als bier zouden kunnen beschouwen”, zegt Rupp. “Hij heeft het over gerstewijnen en gerstsappen en dat soort zaken, die voor medicinale doeleinden worden geconsumeerd.”
Griekenland viel in 146 v.o.j. in handen van Rome, een van de vele gebieden die het vanaf het einde van de derde eeuw tot in de tweede eeuw v.o.j. veroverde.
Tijdens de verovering van Spanje door Rome beschreef Plinius de “inboorlingen vóór de Romeinse invloed als bierdrinkers, dat ze een bier dronken dat erg leek op wat de Galliërs dronken, wat een soort wazig witbier was”, zegt Rupp. Na de komst van de Romeinen veranderde de Spaanse drinkcultuur.
“Als je tegenwoordig denkt aan Spanje dan denken we aan een wijncultuur”, zegt Rupp. “Je hebt de regio Rioja en al die prachtige wijnen die uit Spanje komen. Maar volgens de archeobotanische gegevens lijkt het erop dat er in Spanje geen druiven werden verbouwd tot de komst van de Romeinen.”
Wijn kreeg in het oude Rome sterke religieuze banden. Constantijn I versloeg Maxentius in de slag bij de Milvische brug (anno 312), daarna werd hij later de heerser van Rome in 324. Hij begon Rome om te vormen tot een monotheïstisch instituut. Met dat kwam meer nadruk op wijn.
“Denk aan de christelijke religie”, zegt Rupp. “Er is avondmaal en het drinken van het bloed van Christus, en wijn begon daaraan gelijk te worden gesteld. Waar bier drinken een symbool was dat je je niet had bekeerd, en daarom was je de barbaarse ‘ander’.”
Dit vond zijn weg naar het oude Egypte (3100 – 332 v.o.j.), dat een bloeiende biercultuur had en land dat niet erg geschikt was voor wijnproductie. Welvarende individuen in de Oxyrhynchus-regio in het oude Egypte probeerden het echter wel, maar zonder succes.
“Ze verbouwden druiven voor de wijnproductie, maar veel daarvan komt in de late periode, we hebben het over de 6e of 7e eeuw, misschien als reactie op wat de Romeinen al in het gebied hadden gedaan”, zegt Rupp.
Eusebius, auteur van de religieuze biografie van Constantijn, schreef over hoe Egyptenaren bier dronken “voordat de Heer onder hen woonde”, zegt Rupp. “Dus dat bier was een teken van een ver verleden en van heidense instellingen.”
Het is verleidelijk om oude Romeinse, Griekse en Egyptische auteurs te lezen en te veronderstellen dat bier geen belangrijk onderdeel van hun cultuur was. Maar “het meeste materiaal wordt naar ons gekanaliseerd door de lens van de uber-elite”, zegt Rupp.
“Dus je hebt mensen die in de hogere regionen van de Griekse samenleving leven en die geletterd zijn, en de overgrote meerderheid van de bevolking was dat niet”, zegt hij. “In zowel Griekenland als het oude Rome was waarschijnlijk slechts 1% van de bevolking geletterd. En het zullen duidelijk de mensen zijn die rijk en aristocratisch zijn, die erover hebben geschreven. En dat is dus de lens waar we deze geschiedenis doorheen kijken.”
Het is belangrijk om rekening te houden met veel verschillende bronnen, zoals medische teksten, drama’s, kunst en hedendaagse wetenschap.
“Stel je voor dat we het aan de bovenste 1% van onze bevolking zouden overlaten om onze geschiedenis en alles met betrekking tot de culinaire of alcoholcultuur te schrijven”, zegt Rupp. “Het zou niet de waarheid zijn, toch?”
Bron: WineEnthusiast